Co to jest deforestacja i rozporządzenie EUDR?

Deforestacja to wycinanie lasów i przekształcanie ich na inne cele, np. rolnicze. Nowe unijne rozporządzenie o przeciwdziałaniu deforestacji (EUDR) ma zapobiegać wprowadzaniu na rynek UE produktów pochodzących z terenów, gdzie po 31 grudnia 2020 roku doszło do wycinki lub degradacji lasów.

EUDR (EU Deforestation Regulation) to rozporządzenie Unii Europejskiej przyjęte w 2023 roku (nr 2023/1115), którego celem jest ograniczenie światowego wylesiania i degradacji lasów. Nakłada ono obowiązek udowodnienia, że produkty wprowadzane na rynek UE nie przyczyniły się do deforestacji po 31 grudnia 2020 roku.

Regulacja stanowi element Zielonego Ładu i europejskiej strategii na rzecz ochrony przyrody, klimatu i bioróżnorodności. W praktyce oznacza ona, że firmy chcące wprowadzać do obrotu towary objęte rozporządzeniem, muszą wykazać, że nie przyczyniły się one do wylesienia ani nie pochodzą z terenów nielegalnie użytkowanych.

Jakie produkty podlegać będą regulacjom?

Przede wszystkim mięso wołowe, soja, drewno, kawa, kakao i olej palmowy — czyli surowce często związane z wylesianiem, zwłaszcza w Ameryce Południowej i Azji. Ale również produkty przetworzone (np. czekolada, skóra, papier), w których składzie mogą się znajdować surowce pochodzące z terenów wylesionych po 31 grudnia 2020 roku. Tak na logikę wydaje się, że również i mleko podlegać będzie obostrzeniom, bo na łące po wyciętym lesie paść się może zarówno bydło mięsne jak i mleczne.

Kiedy EUDR zaczyna obowiązywać?

Początkowo rozporządzenie miało wejść w życie:

• 30 grudnia 2024 r. – dla średnich i dużych przedsiębiorstw,
• 30 czerwca 2025 r. – dla małych i mikroprzedsiębiorstw.

Jednak w październiku 2024 r. Komisja Europejska oraz Rada UE, pod wpływem presji niektórych państw członkowskich i partnerów handlowych spoza UE (np. Brazylii, Indonezji, Malezji), przesunęły termin obowiązywania o rok.

Nowy harmonogram:

• 30 grudnia 2025 r. – obowiązki wchodzą w życie dla dużych i średnich firm,
• 30 czerwca 2026 r. – dla małych i mikroprzedsiębiorstw.

W efekcie, na dzień 12 lipca 2025 r., rozporządzenie jeszcze nie obowiązuje praktycznie żadnych firm – trwa okres przygotowawczy.

Na czym polega obowiązek?

Podmioty wprowadzające produkty na rynek UE muszą:

1. Udowodnić brak powiązania z deforestacją – surowce nie mogą pochodzić z terenów wylesionych po 31.12.2020.
2. Zgromadzić dane o pochodzeniu – w tym geolokalizację gospodarstw lub plantacji (np. współrzędne GPS).
3. Złożyć deklarację należytej staranności (due diligence) – czyli formalne oświadczenie o zgodności produktu z wymogami EUDR.
4. Przechowywać dokumentację przez 5 lat – do wglądu organów kontrolnych.

Za nieprzestrzeganie rozporządzenia przewidziane są wysokie sankcje, w tym grzywny, konfiskata towaru oraz czasowy zakaz działalności na rynku UE.

Skutki dla rolnictwa UE

Rozporządzenie EUDR jest wymierzone przede wszystkim w import spoza UE, ale jego skutki odczuje także unijny sektor rolny. Dotyczy to głównie:

• eksportu z UE – producenci muszą dowieść, że ich produkty spełniają standardy nawet wtedy, gdy są tylko częścią dłuższego łańcucha dostaw (np. mleko → czekolada eksportowana poza UE);
• zakupów pasz i surowców – np. soja importowana do UE musi pochodzić z upraw, które nie przyczyniły się do wylesienia. To zwiększa odpowiedzialność także po stronie rolników korzystających z takich komponentów.

W krajach południowej Europy, gdzie rozwój rolnictwa powodował presję na tereny leśne, wprowadzenie EUDR może wymusić zmiany w zagospodarowaniu gruntów i praktykach upraw.

Co to oznacza dla polskich rolników?

Choć Polska nie importuje na dużą skalę towarów bezpośrednio objętych regulacją (jak np. olej palmowy), polscy rolnicy i przetwórcy będą objęci skutkami pośrednimi, szczególnie gdy:

• dostarczają surowce do firm eksportujących produkty przetworzone na rynki zachodnie,
• korzystają z importowanych komponentów (np. pasz z dodatkiem soi),
• są częścią łańcucha dostaw dużych koncernów spożywczych lub sieci handlowych.

Firmy będą oczekiwać od rolników dokładnej dokumentacji pochodzenia surowców, często z precyzyjnymi danymi geolokalizacyjnymi gospodarstw. To może stanowić wyzwanie zwłaszcza dla mniejszych gospodarstw, które nie są jeszcze przygotowane cyfrowo ani administracyjnie na nowe wymogi.

Jakim sposobem rolnik w Polsce ma udowodnić, że soja, którą karmił krowę nie pochodzi z terenów po wyciętym lesie w Brazylii?

Rolnik w Polsce (np. hodowca bydła mlecznego) sam nie ma realnych możliwości śledzenia globalnego łańcucha dostaw – np. tego, czy pasza sojowa pochodzi z legalnych, „bezdeforestacyjnych” plantacji w Brazylii.

Ale unijny system EUDR nie nakłada bezpośrednio obowiązku śledzenia pochodzenia paszy na rolnika, tylko na firmy wprowadzające produkty objęte rozporządzeniem na rynek UE. Oto jak to wygląda w praktyce:

Kto odpowiada za śledzenie łańcucha dostaw?

Co może być wymagane od rolnika?

Rolnik w Polsce nie musi znać pochodzenia surowców z Brazylii, ale może być zobowiązany do:

1. Okazania faktur zakupu paszy – od którego dostawcy i z jakiej partii ją otrzymał.
2. Przechowywania dokumentacji – przez określony czas (np. 5 lat), jeśli jego gospodarstwo staje się częścią eksportowego łańcucha dostaw (np. mleko trafia do eksportowanej czekolady).
3. Współpracy z odbiorcami – np. mleczarnią czy przetwórcą, który musi wykazać zgodność całego łańcucha z EUDR i może prosić rolnika o uzupełnienie informacji.

Przykład praktyczny:

Gospodarstwo mleczne w Polsce kupuje paszę zawierającą śrutę sojową z Niemiec. Niemiecki producent paszy importuje soję z Brazylii.

• Importer (w Niemczech) musi udowodnić, że soja pochodzi z legalnych i bezdeforestacyjnych upraw (dokumentacja, lokalizacja GPS plantacji).
• Producent paszy musi przechowywać te dane.
• Rolnik kupujący paszę tylko musi mieć dokument zakupu, numer partii lub nazwę dostawcy.
• Mleczarnia eksportująca ser do Francji może poprosić rolnika o fakturę, by udokumentować zgodność całego łańcucha.

Tak na marginesie…

Rozporządzenie mówi między innymi o zakazie sprzedaży drewna z terenów na których doszło do „deforestacji”. Na pierwszy rzut oka dość głupio to brzmi, bo skąd ma pochodzić drewno jak nie z wyciętego drzewostanu? Rzecz jednak w tym, że:

Deforestacja to trwałe usunięcie lasu i przekształcenie go w inny rodzaj użytkowania terenu (np. pola uprawne, pastwiska).

Nawet jeśli wycięcie było zgodne z prawem lokalnym (czyli “legalne”), ale doszło do trwałej zmiany użytkowania terenu z lasu na coś innego po 31.12.2020, to taki produkt nie może być wprowadzony na rynek UE.

Innymi słowy:

• Legalne wycięcie drzewa w ramach zrównoważonej gospodarki leśnej (np. wycinka pojedynczych drzew lub fragmentów lasu, ale bez zmiany przeznaczenia terenu – czyli dalej na tym obszarze będzie prowadzona gospodarska leśna (nowe zalesienia)) nie jest deforestacją i nie jest zakazane.
• Natomiast pełna utrata lasu i zmiana jego przeznaczenia (pole uprawne) – to jest deforestacja objęta zakazem.

Intensywne prace

Obecnie w całej Unii Europejskiej trwają kolejne spotkania w sprawie wdrożenia nowych przepisów w życie. Konsultacje prowadzone są na wielu poziomach: w ministerstwach, z organizacjami branżowymi, związkami zawodowymi, różnymi organizacjami bezpośrednio zainteresowanymi nowymi regulacjami. Ich celem jest wypracowanie rozwiązań związanych z udokumentowaniem, że towary i produkty rolno-spożywcze określone w załączniku I do rozporządzenia EUDR, nie przyczyniły się do wylesiania.

Zamiast podsumowania dwie refleksje…

Refleksja pierwsza

W całej UE różne „szacowne gremia” pierdzą teraz w stołki, żeby jakoś sensownie ogarnąć temat deforestacji, tylko dlatego, że Komisja Europejska wpadła na kolejny bzdurny pomysł podejmując się roli „zbawiciela środowiska”.

Nie lepiej by było, gdyby te tęgie umysły poświęciły swój czas na rozwiązanie rzeczywistych, istotnych problemów rolników, ot choćby praktycznie żadnej opłacalności produkcji rolnej?

Refleksja druga

Do tych wszystkich dysput, narad, rozmów potrzebne będą w skali Europy tony dokumentów. Również wyniki obrad (choć żyjemy w świecie internetu) będą przedstawione na papierze. Gazety tradycyjne (papierowe) będą się o tym szeroko rozpisywać. Wyprodukowane będą tony ulotek przedstawiających społeczeństwu, jak bardzo dzięki rozporządzeniu o deforestacji Unia Europejska przyczyni się do ochrony środowiska. Na potrzeby szkolenia rolników, firm handlowych i przetwórczych, by zapoznać ich z nowymi regulacjami pójdą tony papieru. W całej UE ruszy machina sprawdzania przez uprawnione instytucje kontrolne, czy wcześniej wymienione podmioty prawidłowo wypełniają nowe obowiązki. Oczywiście bez kolejnych ton papieru się nie obejdzie. I wreszcie, żeby między importerem pasz, firmą handlową, rolnikiem, rzeźnią, eksporterem wędlin wszystko było udokumentowane – potrzebne będą nowe, dodatkowe ilości ton papieru!!!

Rodzi się takie pytanie: Ile lasu trzeba wyciąć by uratować las?

Co o tym myślicie? Czekamy na Wasze opinie.