Wielu rolników w Polsce mierzy się obecnie z poważnym problemem – dojrzałe zboża, głównie pszenica ozima, nie mogą zostać zebrane z pola z powodu intensywnych i długotrwałych opadów deszczu oraz wysokiej temperatury. Taka pogoda stwarza idealne warunki do rozwoju chorób grzybowych, a jednym z najbardziej widocznych objawów jest czerń zbóż. Jakie są konsekwencje tego zjawiska dla plonu i jakości ziarna? Jak wpływają ciągłe deszcze na parametry jakościowe pszenicy?

Co to jest czerń zbóż?

Czerń zbóż to potoczne określenie zjawiska, w którym ziarno i kłosy pokrywają się ciemnym nalotem grzybni, często o barwie czarnej lub ciemnobrązowej. Najczęściej powodują ją grzyby z rodzaju Alternaria, Cladosporium, Fusarium czy Epicoccum. Choć nie zawsze prowadzą one do spadku plonu, to istotnie pogarszają jakość ziarna pszenicy. Ziarno może być uszkodzone, zdegradowane wizualnie i technologicznie – a to skutkuje obniżeniem jego klasyfikacji i ceny w skupie.

Wpływ czerni zbóż na plon i jakość ziarna

Czerń zbóż rozwija się szczególnie intensywnie w warunkach wysokiej wilgotności i temperatury przy dojrzałym ziarnie. Choć nie dochodzi już do infekcji liści czy źdźbeł, to grzyby saprofityczne zaczynają rozkładać materię organiczną – czyli również dojrzałe ziarno.

Skutki czerni zbóż:

• Obniżenie masy tysiąca ziaren (MTZ) – ziarno traci wodę, a infekcje osłabiają jego strukturę.
• Obniżenie wartości technologicznej – pszenica traci wartość przemiałową i wypiekową.
• Pogorszenie wyglądu – czarne naloty dyskwalifikują ziarno konsumpcyjne.
• Zwiększenie zawartości mikotoksyn – niektóre grzyby (np. Fusarium) mogą produkować toksyny szkodliwe dla ludzi i zwierząt.

Jak deszcze wpływają na jakość pszenicy?

Długotrwałe opady w fazie dojrzałości pełnej lub przejrzałej, połączone z wysoką temperaturą, mają destrukcyjny wpływ na jakość ziarna pszenicy. Kluczowe parametry ulegają pogorszeniu:

1. Liczba opadania

Jest to najważniejszy wskaźnik aktywności enzymu amylazy. Gdy ziarno zaczyna kiełkować w kłosie (tzw. kiełkowanie na pniu), liczba opadania gwałtownie spada. Norma dla pszenicy konsumpcyjnej to minimum 220 sekund – przy deszczowej pogodzie może spaść nawet do 100–150 sekund, co eliminuje ziarno z przemysłu młynarsko-piekarniczego.

2. Zawartość białka

Deszcze i opóźniony zbiór nie zawsze obniżają zawartość białka bezpośrednio, ale przez rozwój grzybów i uruchomienie procesów enzymatycznych może dochodzić do degradacji białek glutenowych, co wpływa na rozpływalność glutenu i jego jakość.

3. Zdolność mielenia i wypiekowa

Wilgotne ziarno z objawami czerni i oznakami przedwczesnego kiełkowania ma gorsze parametry wypiekowe – ciasto słabo się rozciąga, jest klejące, a chleb ma słabą strukturę.

Co może zrobić rolnik?

W przypadku zaawansowanego rozwoju czerni i nieustających opadów, priorytetem powinno być jak najszybsze zebranie ziarna, nawet jeśli jego wilgotność przekracza standardowe 14–16%. Ziarno należy następnie dosuszyć do bezpiecznego poziomu wilgotności (13–14%), aby zatrzymać dalszy rozwój grzybów. Warto również zlecić analizę liczby opadania oraz badanie na obecność mikotoksyn, jeśli ziarno ma trafić na cele konsumpcyjne lub paszowe.

Podsumowanie

Czerń zbóż i długotrwałe deszcze w końcowej fazie dojrzewania to poważne zagrożenia dla jakości ziarna pszenicy. Choć plon w tonach może nie być znacząco niższy, to jego wartość handlowa i przydatność technologiczna często drastycznie spadają. Obniżona liczba opadania, degradacja glutenu, pogorszenie wyglądu i ryzyko mikotoksyn to najczęstsze konsekwencje. W takiej sytuacji liczy się szybki zbiór, suszenie i odpowiednia diagnostyka laboratoryjna.